Graffiti en auteursrecht
In de Verenigde Staten lopen op dit moment een aantal rechtszaken van graffiti kunstenaars vanwege inbreuk op hun auteursrechten. Zo is er de zaak van David Anasagasti (ook bekend als AholSniffsGlue) wiens drowsy eyeballs prominent worden gebruikt door modemerk American Eagle Outfitters in hun reclamecampagnes (met name in Japan en Zuid-Amerika). Ook is er een zaak van twee Argentijnse en een Canadese graffiti kunstenaar tegen filmregisseur Terry Giliam en de producenten van zijn film The Zero Theorem vanwege het zonder toestemming namaken van hun muurschildering in Buenos Aires. Maya Hayuk voert twee rechtszaken, waarvan een tegen de zangeres Sara Bareilles en haar platenmaatschappij Sony Music: voor de promotie van haar concerttour is de zangeres gefotografeerd tegen de achtergrond van een muurschildering van Hayuk en een andere rechtszaak tegen modemerk Coach Services. Een andere zaak loopt tegen modeontwerper Roberto Cavalli omdat op zijn kleding, schoenen en tassen een muurschildering in San Francisco zou zijn overgenomen.
De muurschildering van Revok, Reyes en Steel (artiestennamen) in het Mission District in San Francisco zier er zo uit:
Een tas van Cavalli zo:
Als ik zo een bericht lees gaan mijn gedachten meteen naar de Nederlandse situatie: zou een graffiti kunstenaar ook in Nederland wegens schending van zijn auteursrecht kunnen optreden? Het hoeft mijns inziens geen betoog dat graffiti beschermd wordt onder het auteursrecht.[2] Een graffiti kunstenaar wiens werk zonder zijn toestemming wordt gebruikt als print voor tassen of kleding heeft dan ook in Nederland een zaak. Anders ligt het mogelijk in het geval dat een muurschildering wordt gebruikt als achtergrond voor een modereportage, of voor mode- of publiciteitsfoto’s (de zaken van Maya Hayuk en de zaak van AholSniffsGlue).
Artikel 18 Auteurswet bepaalt dat niet als inbreuk op het auteursrecht wordt beschouwd de verveelvoudiging of openbaarmaking van teken of schilderwerken die zijn gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst, mits de verveelvoudiging of openbaarmaking betreft van het werk “zoals het zich aldaar bevindt”. Op grond van deze bepaling kan een graffiti kunstenaar niet opkomen tegen het gebruik van zijn werk als achtergrond bij mode- of andere foto’s, mits die foto’s maar ter plekke voor zijn werk zijn gemaakt.
Dit is ook de situatie in het geval van de foto van Sara Bareilles.[3] Maar als deze zaak in Nederland zou spelen, is er toch een adder onder het gras. De betreffende muurschildering is gemaakt op een blinde muur in New York, de Houston Bowery Wall. De muur is particulier eigendom. De eigenaar gebruikt zijn muur heel bewust voor graffiti kunst en nodigt regelmatig graffiti kunstenaars uit om een muurschildering te maken. De schildering van Hayuk is inmiddels ook overgeschilderd. Er is dus in dit geval geen sprake van ‘permanent plaatsen’: van meet af aan is het de bedoeling dat de schildering na een tijd plaats zal maken voor een nieuwe schildering. Artikel 18 Aw. lijkt dus niet van toepassing.[4]
In Nederland is er bij mijn weten één zaak geweest over de auteursrechtelijke bescherming van graffiti. Dat was de zaak Codemasters/Tellegen.[5] De graffiti kunstenaar Tellegen had een muurschildering gemaakt in de Amsterdamse Arena. Deze muurschildering was overgenomen in een computervoetbalspel waarin de Arena een van de stadions was waarin gespeeld kon worden. De kunstenaar trok aan het kortste eind.
Weliswaar was art. 18 Aw. niet van toepassing, de Amsterdamse Arena is immers geen ‘openbare plaats’, maar de rechter honoreerde een beroep van de spelmaker op ‘incidentele verwerking’, art. 18a Aw.
[2] Dat kan natuurlijk anders zijn als er in een specifiek geval geen sprake zou zijn van een eigen intellectuele schepping van de kunstenaar.
[3] Er zijn ook nog wel vraagtekens te zetten bij het gebruik door American Eagle Outfitters van de muurschildering: is dat gebruik ‘zoals het zich aldaar bevindt’?
[4] Zou de situatie anders zijn als het werk onbedoeld niet permanent is? Volgens mij is art. 18 Aw. dan nog steeds van toepassing, het werk is immers ‘gemaakt om permanent’ geplaatst te worden.
[5] Rb. Arnhem, 21 september 2005, ECLI:NL:RBARN:2005:AU5454,m.nt. Koelman in AMI 2005, p. 204-207
Foto’s: fotografen onbekend; bronnen: Cavalli tas en originele muurschildering uit de dagvaarding tegen cavalli; de poster van Sara Bareilles van de website getpresales.com; de reclameposter van American Eagle Outfitters van blogs.miaminewtimes.com
