Een kwestie van (auteursrecht op) smaak
Binnenkort horen we of smaak auteursrechtelijk beschermd kan worden. De makers van Heks’nkaas stapten naar de rechter omdat dat de smaak van de kruidenroomkaas van Wittewievenkaas hen toch wel erg deed denken aan de smaak van hun eigen romige goedje. In deze smakelijke procedure zal de rechter binnenkort zijn oordeel vellen.
Mocht je de claim al iet wat opmerkelijk vinden, indien de rechter de makers van Heks’nkaas volgt in hun opvatting dan zijn de - wellicht auteursrechtelijk beschermde - rapen pas echt gaar. Auteursrecht op smaak kan in de praktijk tot nogal bizarre gevolgen leiden.
Uit vaste rechtspraak volgt dat een werk auteursrechtelijk beschermd is wanneer het vatbaar is voor menselijke waarneming, het een eigen oorspronkelijk karakter heeft en een persoonlijk stempel van de maker draagt. Met enig creatief vermogen wordt hier vrij snel aan voldaan. Waar een tekst, tekening of andere creatie nog wel op creativiteit en originaliteit beoordeeld kan worden lijkt dat ons voor smaak toch een tikkeltje lastiger. Want kunnen we met het erfgoed dat er aan smaken bestaat überhaupt nog origineel zijn? En wie gaat, als er toch nog originele smaken gecreëerd kunnen worden, beoordelen of het ene baksel hier wel en het andere baksel hier niet hier aan voldoet? Een rechter met passie voor koken? Of zullen hiervoor “smaakspecialisten” in het leven geroepen worden en zullen die vervolgens een verslag moeten schrijven over de overeenkomsten in smaak? Lastig.
Dan volgt meteen de vraag: wie is nu eigenlijk de maker? Degene die de samenstelling van de smaak heeft bedacht? Maar dat zou, nog even terugkomend op de baksels, niet fair zijn voor bijvoorbeeld de kneeder. Want de ene kneeder is de andere niet en dit kan desastreuze gevolgen hebben voor die ooh zo bijzondere creatieve eigen smaak…
Wie mag er vervolgens met de smaak aan de haal gaan? Een auteursrechtelijk beschermd werk mag namelijk alleen met toestemming van de maker worden geopenbaard en verveelvoudigd. Dat kan voor nogal wat problemen zorgen zo op de vrijdagavond tijdens een dinertje met vrienden. De finishing touch in je pompoensoep, een toefje kruiden roomkaas, zal maar net dezelfde smaak bevatten als het romige goedje van Heks’nkaas. Is dat dan een openbaarmaking? Voor een dinertje in eigen woning zou er wellicht een beroep gedaan kunnen worden op een uitvoering in besloten kring (artikel 12 lid 4 Aw), hiervoor is geen toestemming van de maker vereist. Maar hoe zit dat dan voor een restaurant?
Wat nu als je vrienden de finishing touch ook in hun pompoensoep willen introduceren en jij het recept van de roomkaas voor hen opschrijft. Of stel je voor: de soep mét de toef roomkaas wordt zo’n succes dat zelfs Jamie ’m zijn kijkers niet wil onthouden. Zijn dit dan openbaarmakingen? Wellicht niet want zowel in het recept als op tv is de smaak niet waarneembaar en dat is nu juist wat auteursrechtelijk wordt beschermd.
En wat als je het soepje met inbreukmakende finishing touch alleen voor jezelf kookt, is er dan sprake van een in het auteursrecht toegestane kopie voor eigen gebruik? En heb ik hiermee een exemplaar van de heks’nkaas verveelvoudigd (art. 16b Aw) of is er net als een usb-stick sprake van een drager (het gerecht) dat bestemd is om het werk (de smaak) weer te geven? In dat geval is volgens de wet een billijke vergoeding verschuldigd. Het zal nog reuze interessant worden, hoe en waarover zo’n vergoeding zal moeten worden berekend? Een speciale tax op ons voedsel?
Indien een nieuw oorspronkelijk werk ontstaat is niet langer sprake van een auteursrechtinbreuk (zie artikel 13 Aw). Wanneer zou er in de keuken precies een nieuw oorspronkelijk werk ontstaan? Zou dit al het geval zijn bij de op heks’nkaas lijkende roomkaas doordat het in de pompoensoep wordt gekledderd? Of blijft de roomkaas an sich een openbaarmaking? Moeten chefs zich straks gaan afvragen of een smaak beschermd is, en zo ja of ze genoeg variatie hebben aangebracht zodat niet langer sprake is van een inbreukmakende verveelvoudiging, pffff.
En wat als ik de gevarieerde smaak van deze chef vrijdagavond - als tweede gang - voor mijn vrienden tracht na te maken waarbij ik volledig uit de bocht schiet met het zout. Bij het serveren vertel ik er trots bij dat het een remake is van de chef. Dan moet dat toch een inbreuk op de persoonlijkheidsrechten van de beste man opleveren? In het auteursrecht hoef je namelijk niet te dulden dat een ander (zoute) wijzigingen in jouw werk aanbrengt (artikel 25 lid 1 sub c Aw).
Zou smaak auteursrechtelijk worden beschermd dan zou een beroep op uitzonderingen in de auteurswet mogelijk moeten zijn. En dat levert bizarre vragen op als: zou je een smaak kunnen citeren? Want als er geciteerd wordt in een serieuze context dan is al snel sprake van een geldig citaat (artikel 15 a Aw). En laat die pompoensoep met romige kaas nou net een bloed serieus soepje zijn.. Maar wellicht is hier eerder sprake van incidentele verwerking. Hiervan is sprake als het werk (de smaak) als onderdeel van ondergeschikte betekenis in een ander werk wordt gebruikt. Hier vormt de roomkaas een onderdeel van de pompoensoep, of dat een incidentele verwerking oplevert valt wellicht nog over te twisten. Maar wat nu als dat soepje de aftrap is van een tig-gangen menu, dan zal de roomkaas waarschijnlijk wel van ondergeschikte betekenis zijn.
Goed, ons punt is duidelijk: auteursrecht op smaak levert bizarre taferelen op. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de smaak-parodie, kun je nagaan.
Deze blog is in samenwerking met Roland Wigman geschreven.
