Adblockers: redt het auteursrecht het gratis internet?

Gebruikers betalen op internet door naar reclame te kijken. De “eyeballs” worden “gemonetized”. Met reclame-inkomsten houdt de publisher (de uitgever) zijn website in de lucht. Gebruikers betalen zelden met echt geld aan de publisher. Het reclamemodel is daarom de ruggengraat van het internet. En het is in gevaar door de opkomst van adblockers. Programmaatjes zoals AdBlock Plus zorgen ervoor dat de gebruiker geen enkele reclame meer ziet. Het werkt simpel en zeer effectief. Als ik niet beroepsmatig (en gefascineerd) de route van mijn surfgedrag naar reclame op mijn scherm zou volgen, had ik overal adblockers geïnstalleerd. De enkele keer dat ik word verleid op een reclame te klikken, weegt niet op tegen de vele irrelevante informatie.

Het gevaar van adblockers voor het gratis internet is niet te onderschatten. Het gaat om leven en dood. Als de gebruiker geen reclame meer ziet (en er dus ook niet op kan klikken) zijn er geen reclame-inkomsten meer en zonder die reclame-inkomsten is het gratis internet ten dode opgeschreven. Het IAB ( “Interactive Advertising Bureau”, de betrokken lobbyclub) berekende dat er door de adblockers bijna 22 miljard euro per jaar aan inkomsten niet wordt gerealiseerd. Daar kun je heel wat nieuwsredacties uit betalen. Pikant bij de adblockers is dat de bedrijven die de software ter beschikking stellen bepaalde advertenties wel doorlaten: tegen betaling uiteraard. Sterker: dat is de kern van hun businessmodel.

In Duitsland zijn Prosiebensat 1 en RTL tegen AdBlock Plus gaan procederen. Hun argumenten waren vooral mededingingsrechtelijk. Met name omdat AdBlock Plus tegen betaling de advertenties wel doorliet. In de argumenten hoor je de woede doorklinken: gesproken wordt over “beschermingsgeld” “(“Schutzgelderpressung” in goed Duits). Een verwijzing naar de maffiamethode waarbij winkeliers gedwongen worden voor bescherming te betalen. Bescherming, voor alle duidelijkheid, tegen dezelfde maffia die de winkeliers het leven zonder betaling zuur zou gaan maken. De rechter maakt er korte metten mee. Er is geen monopolie en dus ook geen misbruik van een monopoliepositie. AdBlock Plus mag doen wat ze wil (voor nu zeg ik er meteen maar bij). Zie ook https://meedia.de/2015/05/27/adblock-plus-auch-prosiebensat-1-und-rtl-scheitern-vor-gericht/ en http://www.faz.net/aktuell/feuilleton/medien/gerichtsurteil-adblock-plus-weiter-erlaubt-13552676.html

Het IAB in Nederland wil niet procederen. Maar als het IAB zou besluiten dat wel te doen, lijkt hen dat mogelijk het auteursrecht kansen biedt.

De auteursrechtelijke stelling die ik kan bedenken is dan de volgende: het beeld dat de website op het scherm oplevert is een auteursrechtelijk beschermd werk. Het uit dat beeld weghalen van de advertenties maakt dat dat beeld (de lay out) wordt gewijzigd. Het ziet er simpelweg anders uit. Het wijzigen van een werk mag alleen met toestemming van de auteursrechthebbende. (Behalve als het weigeren van die toestemming onredelijk zou zijn en daar zal hier niet snel sprake van zijn: een toestemming die als je die geeft 22 miljard per jaar kost, kun je weigeren zonder onredelijk te worden). De publisher is auteursrechthebbende op dat beeld. En de publisher geeft geen toestemming. Ook schijnt (maar dat kan ik niet controleren) de code van de website door de adblocker te worden gewijzigd. Of, zoals het IAB in de VS zegt: er worden andere pixels op het scherm getoond dan aangeboden en dat komt door een wijziging in de code.

Snijdt deze redenering hout? Dan moeten de volgende vragen worden beantwoord: 1. Is er sprake van een auteursrechtelijk werk? 2. Is er sprake van wijziging van dat werk? 3. Valt die wijziging onder een uitzondering op de regel dat er voor wijziging toestemming nodig is van de auteursrechthebbende?

Allereerst: geniet een website zoals die op het scherm wordt getoond bescherming van de Auteurswet? Ja zeker. Geen twijfel mogelijk. Zowel voor het beeld als de lay out die het beeld maakt. Die hobbel is daarmee genomen.

De volgende vraag is of het werk wordt gewijzigd. Op het eerste gezicht zou je zeggen van wel: er verschijnt een ander plaatje dan het plaatje dat er was verschenen zonder de adblocker. Zie hieronder.  Links nu.nl zonder en rechts met adblocker. Met mijn adblocker mis ik helaas de DELA advertentie. Ik hoef geen antwoord te bedenken op de vragen of ik man of vrouw ben en of ik begraven of gecremeerd wil worden. Ook mis ik de reclame voor de Meiden van de Herengracht. Rechts is de ruimte van de advertenties weggepoetst waardoor delen van de website zijn verschoven.

Is dit nu “wijzigen” waar de auteurswet op doelt? Ik wijzig de website immers ook niet als ik, bijvoorbeeld, een plant voor mijn scherm zet. Dan verandert het plaatje wel natuurlijk. Ik zie iets anders. Net als wanneer ik een adblocker gebruik. Als ik de plant listig plaats worden mij ook de Dela advertenties bespaard. Dit “wijzigen” is door middel van een plant is niet het wijzigen waar de Auteurswet over spreekt. De gebruiker mag dat gewoon doen. Wat is dan het verschil met de situatie waarin ik een “advertentie-etende plant”(de adblocker) in mijn browser opneem? Dat mag ik dan toch ook doen? Lijkt dat niet op het overslaan van bladzijden van een roman die je op je e-reader leest, op een film versneld afspelen om tot een bepaald punt te raken, of op, trouwens, een film opnemen om later de reclameblokken over te slaan, of, zelfs, op een actieve screensaver die af en toe op je scherm een grappig bedoelde foto laat zien? Zeker heeft adblocker daar veel van weg. Er is wel een subtiel verschil: de lay out van de website zelf wordt gewijzigd. De bladspiegel verandert. Dat is net iets ingrijpender dan bij de andere voorbeelden. Ik ben daarom geneigd te denken dat de redenering stand zou kunnen houden. Dat er dus gewijzigd wordt in de zin van de Auteurswet. En dat betekent dat de auteursrechthebbende, de publisher, het wijzigen zonder toestemming zou kunnen verbieden.

Rest alleen nog de vraag of er geen uitzondering is op de regel dat toestemming nodig is van de rechthebbende. Er is een uitzondering: een gebruiker mag zelf en voor zichzelf van alles doen met auteursrechtelijk beschermde werken. De gebruiker mag zelf altijd wijzigen (maar hij mag het gewijzigde werk niet op de markt brengen). Het opnieuw monteren van een film, het maken van een eigen mix of het opnieuw ontwerpen van een bestaande website, mag de consument doen. Mits hij of zij dat voor zichzelf doet en er geen commercieel belang bij heeft. De vraag hier is dus: wie wijzigt? De gebruiker (dan mag het, want dan geldt de uitzondering) of de adblocker (dan mag het niet)? Ik zou zeggen dat de gebruiker wijzigt en niet de adblocker. De adblocker is alleen het gereedschap. Het is de gebruiker die besluit om daar gebruik van te maken. Daar strandt de auteursrechtelijke redenering die het IAB zou kunnen volgen in het zicht van de haven. En met die redenering wellicht het huidige online businessmodel.

Is dat erg? Daar kun je genuanceerd naar kijken. Het huidige model heeft ook nadelen: een enorme data proliferatie bijvoorbeeld. En grote Amerikaanse strijkstokken waar vele procenten van de advertentie-inkomsten blijven hangen. Het is wellicht tijd om in het licht van de adblockers harder te gaan werken aan micro payments. Zodat de publisher rechtstreeks geld krijgt van zijn eyeballs. Het einde van het gratis internet, betekent misschien de geboorte van een internet waarin de consument zelf afrekent met zijn dienstverlener. In plaats van dat hij betaalt via een hogere prijs van de producten van adverteerders. Want linksom of rechtsom: iemand moet de rekening oppikken en die iemand is altijd de consument.

En anders wordt het bedelen. Zoals Tweakers.net doet (hieronder): “kijk reclame voor het (ons) goede doel!”

Jetse Sprey